Злачыннае бяздзеянне

Праблема прымянення катаванняў, бесчалавечнага і зневажаючага чалавечую годнасць абарачэння ў пенітэнцыярных установах Беларусі, хвалюе сёння многіх праваабаронцаў. Надзвычай актуальна гучыць пытанне аб тым, як супрацьстаяць сваволству і прымяненню сілы да зняволеных з боку адміністрацыі і рабочага персаналу месцаў пазбаўлення волі.Аднак, гэтую тэму можна разглядаць і з другога боку, – з пункту гледжання бяздзейнасці службовых асоб, адсутнасці іх рэакцыі на тое, што адбываецца ў сценах турмы або калоніі.Часцяком катаванні, якім падвяргаюцца зняволеныя, звязаныя з умовамі ўтрымання, і не заўсёды яны з’яўляюцца ініцыятывай адміністрацыі. У той жа час, турэмнае начальства – практычна адзіная сіла, якая можа палепшыць гэтыя ўмовы і абараніць зняволеных ад прыніжэння іх чалавечай годнасці.

У любой дзяржаве здзяйсняюцца злачынствы і існуюць турмы. Тым не менш, калі за ўчыненне злачынства, якім бы цяжкім яно ні было, чалавека пазбаўляюць волі, – яго нельга пазбаўляць нармальных умоў жыцця: паўнавартаснага харчавання, шпацыраў, зносін са сваякамі, своечасовай медыцынскай дапамогі, досыць камфортнай абстаноўкі і дапушчальнай колькасці чалавек у камеры, ў рэшце рэшт – магчымасці адасобіцца пры адпраўленні натуральных патрэб.

Зняволенне прычыняе пакуты ўжо ў сілу таго, што аднімае ў чалавека права на самавызначэнне, паколькі ён пазбаўлены волі. Таму, турэмная сістэма не павінна пагаршаць пакуты чалавека, які пазбаўлены волі.

Артыкул 7 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах абвяшчае: «Ніхто не павінны падвяргацца катаванням або жорсткаму, бесчалавечнаму або зневажаючаму ягоную годнасць звароту або пакаранню”. Гэта азначае, што рэжым, прыняты ва ўстанове, павінны імкнуцца звесці да мінімуму тую розніцу паміж жыццём у турме і жыццём на волі, якая забівае ў зняволеных пачуццё адказнасці і свядомасць чалавечай годнасці, і ні ў якім разе не павінны прычыняць пакуты зняволеным. У турме чалавек павінен быць пазбаўлены адзінага – свабоды, але ніяк не падвяргацца ціску, катаванням і жорсткаму абыходжанню з боку адміністрацыі.

У сваю чаргу, артыкул 10 Пакта гаворыць аб тым, што: «Усе асобы, пазбаўленыя свабоды, маюць права на гуманнае абыходжанне і павагу годнасці, якая ўласціва чалавечай асобе». Мінімальныя стандартныя правілы абыходжання з зняволенымі ААН задаюць стандарты, якія забяспечваюць захаванне правоў чалавека. Яны кажуць пра тое, што турэмныя памяшкання павінны адказваць гігіенічным стандартам, мець дастатковую плошчу, кубатуру, добра асвятляцца, ацяпляцца і вентылявацца. У кожнай камеры павінен быць стол, крэслы і паліцы для посуду. У памяшканнях, прызначаных для жыцця і працы зняволеных, вокны павінны прапускаць столькі святла, каб можна было чытаць або працаваць пры натуральным асвятленні.

Начальства турмаў, пры прад’яўленні прэтэнзій да ўмоў утрымання і іх неадпаведнасць еўрапейскім стандартам, звычайна спасылаецца на недастатковае фінансаванне з боку дзяржавы і іншыя прычыны. Тым не менш, як адзначаюць інспектары Еўрапейскага камітэта па прадухіленні катаванняў, парушэнне мінімальных стандартаў для месцаў пазбаўлення волі не можа быць апраўданае недахопам сродкаў.

У той жа час, адміністрацыя пенітэнцыярных установаў рэдка прыкладае намаганні для якога-небудзь паляпшэння ўмоў утрымання, роўна як і расследавання фактаў прымянення катаванняў да зняволеных. Тым самым турэмныя начальнікі праяўляюць злачынную бяздзейнасць – ч.2 арт.425 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, гэта значыць не выконваюць або неналежным чынам выконваюць ускладзеныя на іх абавязкі, у выніку чаго наносіцца шкода зняволеным.

Менавіта праз бяздзейнасць службовых асоб, дзясяткі тысяч зняволеных у Беларусі сёння з’яўляюцца ахвярамі катаванняў, бесчалавечнага і зневажаючага годнасць абыходжання толькі ў выніку таго, што яны знаходзяцца ў месцах пазбаўлення волі. Адна з прычын такога становішча – беспакаранасць злачынцаў, а гэта, як вядома, – усё роўна што авацыя для акцёра.

Так, адным з відаў бяздзейнасці, з’яўляецца невыкананне службовых абавязкаў і паўнамоцтваў, недасканаласць тых дзеянняў, якія асоба павінна была і магла здзейсніць, або неперашкаджэнне  такіх наступстваў, якія асоба абавязана была прадухіліць. Злачынная бяздзейнасць – гэта канкрэтныя супрацьпраўныя паводзіны, абумоўленыя грамадскай небяспекай, якія разглядаюцца ў канкрэтных абставінах месца, часу і абстаноўкі здзяйснення злачынства.

Бяздзейнасць начальнікаў месцаў пазбаўлення волі, у выпадку, калі зняволеныя падвяргаюцца зневажаючаму чалавечую годнасць звароту, з’яўляецца нічым іншым, як злачынствам.

Аб існуючых парушэннях ўмоваў утрымання зняволеных яскрава сведчаць меркаванні камітэта па правах чалавека па справе “Міхаіл Марыніч супраць Беларусі», прынятыя ў 2010 годзе.

Сутнасць паведамлення Міхаіла Марыніча, кандыдата на пасаду Прэзідэнта на выбарах 2001 года, акрамя парушэння яго права на справядлівае судовае разбіральніцтва, складалася ў тым ліку ў працягласці яго папярэдняга зняволення ў следчым ізалятары КДБ, дзе ён утрымліваўся ў бесчалавечных і прыніжаючых годнасць умовах, што негатыўна адбілася на стане яго здароўя.

У сваёй скарзе заявіцель паведамляе, што ён адбываў арышт у пяці розных камерах, плошча кожнай з якіх не перавышала пяці квадратных метраў. Гэтыя камеры першапачаткова разлічаны на аднаго-двух чалавек, але фактычна ў іх утрымліваецца па чатыры-пяць чалавек. Камеры не абсталяваныя сістэмай вентыляцыі, і ў іх адсутнічае знешняя крыніца свежага паветра. Таму паветра там прасякнутае пахам поту, мачы і экскрыментаў. У летні час у камерах занадта горача, і зняволеныя вымушаны хадзіць напаўголая. З-за высокай вільготнасці яны ўвесь час ходзяць у мокрай адзежы. Увосень у камерах холадна і вільготна. Натуральнае асвятленне адсутнічае, і камера асвятляецца пры дапамозе адной лямпачкі. Таму ў камеры заўсёды пануе паўзмрок. Святло, якое не выключаецца нават ноччу, не пранікае на ніжнія нары, у сувязі з чым чытаць і пісаць не ўяўляецца магчымым, у той час як людзі на верхніх нарах з цяжкасцю могуць спаць. З-за недахопу святла вочы аўтара знаходзіліся ў пастаянным напружанні, у сувязі з чым пагоршыўся ягоны зрок.

Харчаванне ў следчым ізалятары было вельмі бедным. На сняданак падавалі аўсянку, на абед – суп і аўсяную кашу, а на вячэру – вараную нячышчаную бульбу і селядзец. У рацыёне адсутнічалі гародніна, садавіна і мяса. Зняволеным належаць две пасылкі з харчаваннем ад сваякоў. Па сцвярджэнні аўтара, за шэсць месяцаў ён схуднеў на дзесяць кілаграмаў. Ён таксама паведамляе, што яго сукамернікі былі заўзятымі курцамі, а адміністрацыя турмы не рабіла нічога для абмежавання курэння або асобнага размяшчэння курцоў. За час утрымання пад вартай у яго развілося некалькі хранічных захворванняў сардэчна-сасудзістай сістэмы, абвастрылася нырачная хвароба.

Аўтар паведамляе, што пасля вынясення яму прысуду, этапаванне па месцы адбывання пакарання заняло больш за суткі. Падчас транспарціроўкі ў халодных чыгуначных вагонах зняволеныя, якія знаходзліся ў кайданках, падвяргаліся зневажальным дагляду і праверкам. Падчас шляху канваіры канфіскавалі ў аўтара ўсе лекі, якія ён павінен быў прымаць два разы на дзень, і не вярнулі іх.

Па сцвярджэнні аўтара, менавіта такія ўмовы і абыходжанне адмоўна адбіліся на яго здароўі і прывялі да таго, што пасля прыбыцця ў выпраўленчую калонію ў яго здарыўся інсульт, паколькі адміністрацыя адмовілася прадаставіць яму неабходныя лекавыя прэпараты. Акрамя таго, ён сцвярджае, што адміністрацыя не забяспечыла аказанне яму медыцынскай дапамогі на працягу тыдня пасля інсульта. Лекар да заяўніка быў дапушчаны толькі пасля ягонай скаргі пракурору.

Разгледзеўшы дадзенае паведамленне, Камітэт адзначыў, што дзяржавы-ўдзельніцы абавязаны выконваць пэўныя мінімальныя стандарты абыходжання са зняволенымі, уключаючы аказанне медыцынскай дапамогі і забеспячэнне дагляду хворым зняволеным, што прадугледжана пунктам 22 Мінімальных стандартных правілаў абыходжання з зняволенымі. З інфармацыі, прадстаўленай аўтарам, роўна як і з медыцынскіх заключэнняў, з усёй відавочнасцю вынікае, што аўтар адчуваў боль і што ён не мог дамагчыся ад адміністрацыі папраўчай установы прадастаўлення яму неабходных медыкаментаў і належнай медыцынскай дапамогі. Паколькі аўтар прабыў у турме больш за год пасля інсульту і меў сур’ёзныя праблемы са здароўем, у адсутнасць якой-небудзь іншай інфармацыі Камітэт пастанаўляе, што ён з’яўляецца ахвярай парушэння артыкула 7 і пункта 1 артыкула 10 Пакта.

У дадзеныай справе варта адзначыць немалаважны факт: сваякі Міхаіла Марыніча звярталіся да спецдакладчыка ААН, аднак у жніўні 2004 года Рабочай групе Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па гвалтоўных затрыманнях было забаронена наведаць аўтара ў месцы ўтрымання пад вартай. Гэты факт яшчэ раз даказвае боязь беларускіх уладаў дапусціць у месцы пазбаўлення волі незалежных экспертаў, каб і надалей хаваць той жах, які адбываецца ў сценах турмаў і калоній.

Прыведзеная справа – толькі кропля ў моры таго бязмежжа, якое адбываецца сёння ў месцы пазбаўлення волі з маўклівай згоды начальнікаў. Відавочна, што для работнікаў праваахоўных органаў і, у першую чаргу, устаноў пенітэнцыярнай сістэмы, азнаямленне з рашэннямі Камітэта па правах чалавека ААН па скаргах, якія датычацца ўмоў утрымання ў месцах пазбаўлення волі, павінна прадстаўляць вялікую цікавасць.

Як вядома, выканаўчая сістэма крымінальнага пакарання Беларусі ўзяла свой пачатак у Савецкім саюзе. Пенітэнцыярная сістэма, якая існавала ў той час, не магла забяспечыць зняволеным захаванне іх законных правоў і свабодаў. У турмах не выконваліся такія нормы абсалютнага права, як свабода ад катаванняў і прымянення жорсткага, бесчалавечнага і зневажаючага чалавечую годнасць абыходжання. Зрэшты, задачы захавання, а тым болей – абароны правоў зняволеных, у той час не былі актуальныя. Пасля развалу СССР  з набыццём Рэспублікай Беларусь незалежнасці, адначасова з дэмакратычнымі працэсамі ў грамадстве, пачаліся пераўтварэнні і ў крымінальна-выканаўчай сістэме. Тым не менш, сёння ўмовы ва многіх турмах і калоніях застаюцца прыблізна на тым жа ўзроўні, што і дзесяткі гадоў таму.

Сёння закрытасць пенітэнцыярнай сістэмы прыводзіць да скажэння інфармацыі аб рэальным становішчы зняволеных, паколькі праваабаронцы і прадстаўнікі недзяржаўных грамадскіх арганізацый фактычна пазбаўленыя магчымасці азнаёміцца ​​з умовамі жыцця і ўтрымання зняволеных.

Такім чынам, сёння вельмі важна памятаць аб тым, што бяздзейнасць – гэта злачынства для разумных і разумная тактыка злачынцы, які хаваецца. Злачынца ў дадзеным выпадку – дзяржава, у асобе адміністрацыі пенітэнцыярных установаў Беларусі. І праваабаронцы сёння робяць усё магчымае для таго, каб абараніць права зняволеных не падвяргацца бесчалавечнаму і зневажаючаму чалавечую годнасць абыходжанню, якое часта ўжываецца праз бяздзейнасць і з маўклівай згоды турэмнай адміністрацыі.

Праваабаронца Ксенія Дубіцкая